1945-ci il. Mircəfər Bağırov və Qarabağ
| |
| Tarix: 07.10.2013 | Saat: 11:50:00 | E-mail | Çapa göndər | |
 
1945-ci ilin 28 noyabrında Ümumittifaq Kommunist (bolşevik)
Partiyasının (ÜK(b)P) Mərkəzi Komitəsinin katibi Georgi
Malenkov
Azərbaycan kommunistlərinin başçısı Mircəfər
Bağırova teleqram yollayır.
Teleqramın mövzusu Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin (DQMV) taleyi ilə
bağlı idi.
Georgi Malenkov yazırdı:
“Ermənistan K(b)P-nın katibi yoldaş Arutinov ÜİK(b)P Mərkəzi Komitəsində
baxılmaq üçün Azərbaycanın tərkibində olan Dağlıq Qarabağ vilayətinin
Ermənistanın tərkibinə verilməsi məsələsini qaldırıb”.
Sonra
Malenkov Arutinovun göstərdiyi arqumentləri sadalayır: “1923-cü ildən
Azərbaycanın tərkibində olan vilayətin 153 minlik əhalisinin 138 min
nəfəri ermənidir. Burada kənd təsərrüfatı Ermənistanın dağlıq
hissəsindəki ilə analojidir. Vilayətin Ermənistanın tabeçiliyinə
verilməsi təsərrüfata rəhbərliyin keyfiyyətini artırardı. Əhaliyə doğma
dilində kütləvi-mədəni və siyasi xidmət də yaxşılaşardı”.
Arutinovun
sözlərinə görə, bu, erməni əhalisinin Ermənistan Ali məktəblərində
təhsil almaq imkanını artırar, həm də respublikanın kadr təminatını
asanlaşdırardı.
Arutinov onu da əlavə edir ki,
“Məsələ müsbət həll olunduğu təqdirdə Ermənistan MK və Xalq Komissarları
Soveti hökumət qarşısında Sovet hakimiyyətinin qurulmasından əvvəl
dağıntılara məruz qalmış Şuşa şəhərinin bərpası təklifi ilə də çıxış
edəcək”.
Malenkov bunları sadalayandan sonra
Mircəfər Bağırova müraciət edir: “Ermənistan K(b)P MK-nin bu təklifinə
dair öz mülahizələrinizi söyləyin”.
***
Bu
teleqrama diqqətinizi yönəltməkdə bir məqsədim də var: Sovet illərini
lənətləməyə aludə olanlara yaxın tarixi olduğu kimi, saxtalıqdan uzaq
görkəmdə təqdim etmək - bundan sonra hər kəs öz nəticəsini çıxarsın.
SSRİ
beynəlmiləlçi bir dövlətdi və bu məntiqdən çıxış edəndə Moskva Qarabağı
ayırıb Ermənistana bağışlamaq istəsəydi, bunun əleyhinə çıxacaq azəri
kommunistlərini asanca “millətçilik”də suçlaya bilərdi. Ancaq Malenkovun
teleqramından da göründüyü kimi, Stalinin dövründə belə bu məsələ bir
qələmlə yox, müzakirə, arqumentasiya və konsensusla həll olunurdu. Yoxsa
ki Stalin “Hə” desəydi, guya Azərbaycan rəhbərliyi Qarabağın ermənilərə
verilməsinin qarşısını ala biləcəkdi? Əlbəttə, yox.
Yeri
gəlmişkən, Ermənistan kommunistlərinin başçısı Qriqori Arutinov həm də
Lavrenti Beriyaya xüsusi yaxınlığı ilə seçilən fiqurlardandı. 1900-cü
ildə Tiflisdə doğulmuş bu şəxs 37 yaşında - Ermənistan kommunist
partiyasının bir çox rəhbərləri güllələnəndən sonra Yerevana katib
göndərilmişdi. 1953-cü ildə Beriya çökəndən sonra Arutinovu da vəzifədən
çıxaracaqdılar. O, 1957-ci ildə hamı tərəfindən unudulmuş halda
öləcəkdi.
İndi isə qayıdaq mövzuya. Bağırov
Malenkova nə cavab verə bilərdi? Sadəcə desəydi ki, “razı deyiləm”,
tənqid və ittihamlar dalbadal düzüləcəkdi. Minimum halda onu
“millətçilik”də suçlayacaqdılar. İşdən çıxarıb yerinə də elə kadr
qoyacaqdılar ki, erməniləri sevindirəcəkdi. Odur ki, Bağırov həm
ittihamlara bəhanə olmayacaq, həm də Qarabağın Azərbaycanda qalmasını
təmin edəcək bir taktika seçməliydi. O isə bunu bacardı.
Artıq
dekabrın 10-da Bağırov Malenkova cavab teleqramı yollayır. Əvvəlcə
tarixi yada salır. Qarabağ xanlığı, Şuşanın Pənah xan tərəfindən
salınması, 1826-cı ildə xanlığın Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi
barədə məlumatlardan sonra Mircəfər Bağırov qeyd edir ki, 1920-ci ildə
Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra 3 il bütün Qarabağ Vilayət İnqilab
Komitəsi tərəfindən idarə olunub. Bağırov onu da xatırladır ki, artıq
bir dəfə - 1923-cü ildə Qarabağın dağlıq hissəsinin Ermənistan SSR-ə
birləşdirilməsi məsələsi müzakirə olunub. Bağırov yazır:
“Ancaq
ərazinin Ermənistanla birbaşa sərhədləri olmadığından və o, Qubadlı,
Laçın, Kəlbəcər və Dəstəfyur rayonları vasitəsilə Ermənistandan
ayrıldığından 1923-cü ilin 7 iyulunda Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə
Komitəsinin dekreti ilə mərkəzi Xankəndi (indiki Stepanakert) olmaqla
Dağlıq Qarabağ Muxar Vilayəti yaradılıb. Beləliklə, vilayət ərazi
cəhətdən Ermənistana heç vaxt bitişik olmayıb və bitişik deyil”.
Sonra
Bağırov Xankəndinin yoxsul bir kənddən mədəni bir şəhərə çevrildiyini,
Azərbaycan SSR-in Ali məktəb və texnikumlarında təhsil alanların 20,5
faizinin erməni (əsasən də vilayətdə yaşayan) olduğunu misal çəkir.
Əlbəttə,
bu faktlar Arutinovun təşəbbüsünü beşiyində boğmaq üçün yetərli deyil.
Odur ki, Bağırov “ağır artilleriya”nı işə salır və yazır:
“Bununla
belə, biz vilayətin Ermənistan SSR-in tabeçiliyinə verilməsinə etiraz
etmirik, ancaq Şuşanın Ermənistan SSR-ə verilməsinə razı deyilik. Şuşa
DQMV-ə daxil olsa da, orada əhali əsasən azərbaycanlıdır. Şuşa əsası
qoyulandan bəri nəinki Qarabağın inzibati-siyasi və mədəni mərkəzi olub,
həm də Azərbaycan xalqının işğalçılara qarşı mübarizə tarixində istisna
rol oynayıb... Bu şəhərdə Azərbaycan xalqının zəngin mədəni irsi
formalaşıb, onun adı ilə İbrahim xan, Vaqif, Natəvan və başqa siyasi və
mədəniyyət xadimlərin adı bağlıdır”.
Və bu, hələ girişdir. Sonra Bağırov müdafiədən hücuma keçərək yazır:
“Eyni
zamanda ÜK(b)P MK-nin nəzərinə çatdırırıq ki, DQMV-nin Ermənistan
SSR-in tərkibinə verilməsi məsələsi ilə bir vaxtda Ermənistan SSR-in
Əzizbəyov, Vedi və Qarabağlar rayonlarının Azərbaycanın tərkibinə
verilməsi məsələsinə də baxılmalıdır. Bu rayonlar Azərbaycana bitişikdir
və əsasən azərbaycanlılarla məskunlaşıb”.
İndi
isə hücumun ən bariz nümunəsi: “Biz bu rayonların Azərbaycana
verilməsini həm də ona görə təklif edirik ki, onların hədsiz mədəni və
iqtisadi geriliyini aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görək”. Yəni,
Yerevan azərbaycanlılar yaşayan ərazilərə qətiyyən diqqət etmir və bu
rayonların inkişafında maraqlı deyil.
Məsələ
bununla da bitmir. Bağırov Gürcüstan rəhbərliyinin Zaqatala, Qax və
Balakən rayonlarını istədiklərini əlavə edir və yazır: “Baxmayaraq ki,
bu rayonlarda cəmi 9 min gürcü-ingiloy və 79 min azərbaycanlı yaşayır,
biz bu məsələnin də müzakirəsinin əleyhinə deyilik. Ancaq eyni vaxtda
Gürcüstanın azərbaycanlılar yaşayan və bilavasitə Azərbaycan SSR ilə
sərhəddi olan Borçalı rayonunun Azərbaycan SSR-ə qatılması məsələsi ilə
bir yerdə müzakirəsini istəyirik”.
Hələ bu da
son deyil. Bağırov daha bir təklifdə bulunur: “Və nəhayət biz Dağıstan
SSR-in azərbaycanlılar yaşayan və bilavasitə sərhəddimiz olan Qasımkənd
və Dərbənd rayonlarının Azərbaycan SSR-ə verilməsini müzakirə etməyi
təklif edirik. Bu rayonlar vaxtilə Azərbaycanın hissəsi, Bakı
quberniyasının tərkibində olub. Onsuz da onların heyvandarlıqla məşğul
olan əhalisinin yarısı ilin 9 ayını Azərbaycan ərazisində keçirir”.
Sonda Bağırov bütün təkliflərin müzakirəsi üçün ÜK(b)P Mərkəzi Komitəsinin nəzdində komissiya yaradılmasını təklif edir.
Bu
bircə teleqramla bütün iddialara cavab verilir. Bundan sonra Arutinovun
qaldırdığı məsələ də dərhal “unudulur” və təbii ki, heç Mərkəzi
Komitədə müzakirəyə də çıxarılmır...
Məmməd Süleymanov
| |
| Xəbər 597 dəfə oxundu ... | |
| Bölməyə aid digər xəbərlər | |
Xəbərə şərh yaz
Комментарии
Отправить комментарий