Erməni baş redaktor: “Xocalıda bəşəri cinayət işlənib və Sərkisyan bunu təsdiq edir”
Erməni baş redaktor: “Xocalıda bəşəri cinayət işlənib və Sərkisyan bunu təsdiq edir”
| Dünya / Tarix 04 / 03 / 2013 Saat 12:32 |     |
 Qapıdan içəri girdiyim zaman diqqətimi ilk çəkən Hrant Dinkin divardan asılı böyük portreti oldu. Sanki “Agos”un redaksiyasına girən-çıxanı izləyir kimi bir təəssürat oyanır insanda…Keçmiş sovet qəzetlərinin redaksiyalarına oxşayır “Agos”un redaksiyası. Divarlara vurulmuş karikaturalar, rəflərdəki erməni tarixi və sürgünü ilə bağlı kitablar və koridorun küncündəki balaca kətilin üzərindəki yarımçıq şərab şüşəsi çəkdi diqqətimi… İçəridəkilər zaman-zaman ermənicə danışır. Rober Koptaşı gözləyə gözləyə divardakı rəfdən bir kitab seçdim. “1915-ci il hadisələri türk şahidlərin dili ilə” texminən belə bir adı var. Kitabı vərəqlərkən şahidlərdən birinin söylədikləri marağıma səbəb oldu. Türklər bir erməni uşağı əllərindən bir taxtanın üzərinə mismarladılar. Sonra kənd əhalisini meydana yığaraq Həzrəti İsanı çarmıxa çəkdik dedilər… Bu yazılanların nə dərəcədə həqiqətə uyğun olub-olmadığını bilmirəm, amma oxuduqlarım mənə Xocalı faciəsini xatırlatdı. Axı, orada da uşaqları eyni bu cür vəhşi metodlarla, hətta daha tükürpədici şəkildə diri-diri dəriləri soyularaq qətlə yetirilmişdilər… Hər zaman belə düsünmüşəm - Xocalı faciəsi 1915 ci il hadisələrinə görə ermənilər tərəfindən türklərdən alınan qisasdır. 77 il ərzində onların qəlbində yığılan, böyüyən və alovlanan kinin, nifrətin, qisas duyğusunun əməldə təzahür etməsidir… Kitabın digər səhifələrinə göz gəzdirərkən R. Koptaşın səsini eşitdim: -Bəhruz bəy, xoş gəldiniz. -Xoş gördük. -Bağışlayın ki, gözlətdim sizi. Əlimdəki qəzeti işarə edərək - Deyəsən, oxuyursunuz “Agos”u? -Köşənizi oxudum. Maraqlıdır. Gəlin, elə buradan başlayaq. -Buyurun. "Xocalıda böyük bir vəhşət yaşanıb" -Artıq Xocalı faciəsinin 21-ci ildönümüdür. Siz öz köşənizdə və “CNN TÜRK” telekanalında qatıldığınız bir proqramda bu qətliamdan böyük üzüntü duyduğunuzu bildirdiniz. Bu ,əlbəttə, təqdir olunası bir çıxışdır, siz vicdanınızın səsinə qulaq asmısınız. Amma niyə məhz 21 il sonra? Nə üçün aradan keçən bu illər ərzində Xocalı faciəsinə heç bir münasibət bildirməmişdiniz? - Əvvəlcə onu söyləyim ki, mənim bu çıxışımın Ermənistanla heç bir əlaqəsi yoxdur. Hətta mənim erməniliyimlə də əlaqəsi yoxdur. Mən hər şeydən əvvəl bir insan kimi bu qətliamdan üzüntü duyuram. Xocalı faciəsini bu il gündəmə almağımızın səbəbi isə bəlkə indiyə qədər bu barədə məlumatsızlığımız olub. Adətən, Xocalı və Qarabağ haqqında məlumatları həmişə dövlət kanalları vasitəsi ilə almışıq. İstər Azərbaycan, istərsə də Türkiyənin bu mövzuda çox da ədalətli olmadığını düşünmüşük həmişə. Bir az da insani durumdur bu. Dövlətin rəsmi kanalları dediyi zaman insanda refleks yaranır. “Olmaz, ermənilər belə iş görməz” deyə düşünmüşük. Sadəcə olaraq, bu mövzudan dövlətin təbliğat vasitəsi olaraq istifadə etdiyi qənaətində olmuşuq. Ta ki keçən ilə qədər… Keçən il keçirilən tədbirlər Taksim meydanında coxsaylı insanın qatıldığı yürüş əslində əvvəlcədən planlaşdırılmışdı. Şəhərin hər yerinə afişalar asılmısdı. Bu sadəcə olaraq ermənilərə qarşı aparılan bir kampaniya idi. Təkcə kampaniyanın şüarı belə bizim narahat olmağımıza səbəb verirdi: “Erməni yalanına səssiz qalma”… Bilirsiniz erməni yalanı dediyiniz zaman Türkiyədə çox az insanın ağlına Xocalı gəlir. Bu şüarı eşidən hər bir Türkiyəli mütləq 1915-ci il hadisələrini düşünür. Yəni ermənilər yenə qınaq obyektinə çevrilir… Bizim fikrimizcə, o mitinq Xocalıda qətl edilənlərin ruhunu anmaqdan biz Türkiyə ermənilərinə qarşı yonəlmiş millətçi göstəri idi. Onsuz da orada səslənən şüarlar bizim haqlı olduğumuzu göstərdi. Məsələn, “Erməni bicləri” sözləri yazılmış və s. pankartlar… O saatlarda bizim üçün küçəyə çıxmaq belə çox təhlükəli idi… Amma eyni zamanda bu bizim Xocalı ilk üzləşməyimiz idi. Mitinqdən sonra növbəti həftədə “Agos” “Qanı deyil ,canı müdafiə edək” manşeti ilə çıxdı. Yəni qanlı hesablaşmaları bir kənara qoyub sülhün yolun axtaraq. Biz bu işi başlatdıq… Amma etiraf edim ki, içimdə bir sual məni ciddi narahat edirdi. Xocalıda nə olmuşdu? Bu qədər insanı mitinqə çıxmağa vadar edən nə idi. Daxilimdə baş qaldırmış suallara cavab axtarmağa, Xocalı barəsində araşdırmağa ,oxumağa başladım. Eyni zamanda Xocalı qətliamı ilə əlaqədar Beynəxalq İnsan Haqları təşkilatlarının hesabatlarına baxdım, xarici jurnalistlərinin bu barədə yazdıqlarını oxudum. Serj Sərkisyanın Tomas de Vaala verdiyi müsahibə ilə tanış oldum. Öz ağzı ilə Xocalıda baş verənləri təsdiq edir. Və sözün düzü sarsıldım. Xocalıda böyük bir vəhşət yaşanıb. Günahsız və sivil əhali qətl edilib… -Sizcə, Xocalı qətliamını soyqırım adlandırmaq olarmı? -Soyqırım deməzdim. Baş verən qətliamın həcmi də soyqırım haqqında qanunun şərtlərinə uyğun gəlmir. 613 insanın öldürülməsi çox kədərli bir hadisədir, amma düşünmürəm ki, bu soyqırımdır. -Axı, bir qətliamın soyqırım olub-olmaması orada neçə nəfərin həlak olduğu ilə müəyyən olunmur. Burada edilən cəhd əsasdır. Əgər Azərbaycan sadəcə Xocalıdan ibarət olsaydı, o gecə Yer üzündən silinəcəkdi… -Bilirsiniz Xocalı qətliamının soyqırım olub-olmaması mənim üçün əsas deyil. Burada bəşəri cinayət işlənib. Əslində 1915-ci il hadisələrinin də soyqırım olub-olmaması məni çox maraqlandırmır. Baş vermiş hadisə bu statusu alsa nə olacaq, almasa nə olacaq. Soyqırım olmasın qətliam olsun. Guya qətliam cinayət deyilmi? Əsas olan insanların qətl edildiyi həqiqətidir və bunun etiraf edilməsidir… -Sizi gözləyərkən buradakı kitablara göz gəzdirdim. Demək olar ki, hamısında 1915-ci il ildə ermənilərin necə vəhşicəsinə qətlə yetirildikləri yazılıb və sübuta yetirilməyə çalışılır. Burada diqqətimi bir məqam çəkdi. Təsvir olunan qətl səhnələri ilə Xocalıdakı qətliam səhnələri eynidir. Sizcə də Xocalı qətliamı 1915-ci il hadisələrinin qisası deyilmi? -Sərkisyanın de Vaala verdiyi reportaja baxsaq, Xocalı faciəsinin daha öncə Bakıda və Sumqayıtda yaşananlara cavab olduğunu görərik. Yəni onun deyimi ilə. Bu əlbəttə ki, bir qisasdır. Amma 1915-ci il olanların yox, daha yaxın tarixdə baş verənlərin… “Bəlkə də xaricdən gələn bəzi ermənilər Xocalı qətliamını kin və nifrətlərini boşaltmaq üçün törədiblər” -Məndə olan məlumatlara görə, Xocalı qətliamı planlaşdırılarkən ora Livandan, Suriyadan və s. ölkələrdən kifayət qədər erməni döyüşçü cəlb edilib. Hətta bunların arasında ASALA-nın da keçmiş üzvləri olub. - Ola bilər. Bəlkə xaricdən gələn bəzi ermənilər Xocalı qətliamını ürəklərindəki kin və nifrətlərini boşaltmaq üçün bir vasitə olaraq görüblər… Ümumiyyətlə, intiqamçı və qisasçı duyğularla yaşamağı bir kənara buraxmalıyıq. Bu duyğularla bir mədəniyyət qura bilmərik. Əgər intiqam və qisas duyğuları ön planda olsaydı, bu gün Avropa Birliyi qurula bilməzdi. Tarix boyu bütün ölkələr bir-biriləri ilə müharibələr ediblər. Bir-birilərinin qanlarını töküblər. Amma sonra barışmağı bacarıblar. Bunu bacarmasaq inkişaf edə bilmərik. Biz bu problemi aradan qaldırmalıyıq. Mən şəxsən bunun üçün əlimdən gələni edəcəyəm. Lazım gəlsə, Azərbaycanı da tənqid edərəm, Ermənistanı da. Təki bölgədə barış hakim olsun. -Sizcə, münaqişənin həll olunmasını nə və yaxud kim əngəlləyir? -Mənim fikrimcə, Azərbaycanda və Ermənistanda iqtidarlar münaqişənin həllində tərəfdar deyillər. Sərkisyan iqtidarı işğal etdiyi torpağı geri verən bir iqtidar kimi tarixə düşmək istəmir. Yoxsa hər iki tərəf qarşılıqlı güzəştə getməyi gözə alıb bir masa ətrafında otursalar bütün məsələlər həll oluna bilər. İkinci Dünya müharibəsində milyonlarla insan oldu, amma nəticədə sülh yaratmağı bacardılar. Danışaraq həll etdilər. Bu gün türklər və kürdlər də artıq qan tökməyin mənasız olduğunu anlayıblar və ümid edirəm ki, ən qısa zamanda barışıq əldə olunar. Bu münaqişədə hər iki ölkənin də xalqı əziyyət çəkir… -Azərbaycan xalqının çox böyük əziyyət çəkdiyini düşünmürəm. Nəticə etibari ilə Ermənistan hökuməti öz işğalçı siyasətləri ilə erməni xalqını ağır vəziyyətə salıb. Ermənistan bölgədəki bütün beynəlxalq laiyəhələrdən təcrid olunub… İqtidarlar arasında danışıqlardan və sülhün belə əldə olunacağından danışdınız. Bəs xalqlar arasında necə, sülh əldə oluna bilinərmi? Azərbaycan xalqının hafizəsindən Xocalı qətliamı və buna bənzər digər hadisələr, dağıdılmış yurd-yuvalar silinərmi? -Qarabağda olan müharibə dünyanın başqa yerlərində olan müharibələrdən çox da fərqli deyil. Eyni zamanda Azərbaycan və erməni xalqları dünyanın başqa xalqlarından daha az mədəni deyillər. Ən azından bu kimi problemləri danışaraq həll etmiş xalqlardan. Əgər onlar bacarıbsa, Azərbaycanla Ermənistan da bacarar… Axı bu iki xalq uzun müddət mehriban qonşu olmağı da bacarıb. Bunun ən bariz sübutu Rəşid Behbudovun ermənicə söylədiyi mahnılardır məncə… Yetər ki iqtidarlar öz xalqlarını nifrət duyğuları ilə bəsləməsinlər. Mən Ermənistandan yeni gəlmişəm. Orada Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı heç bir nifrət dolu çağırışa rast gəlmədim. Bu mövzuda Azərbaycan iqtidarı daha sərt mövqe tutub. Ermənistan yönətimi nisbətən daha sülh meyllidir. -Sərkisyan erməni tələbələrə “Qarabağı biz aldıq, Ağrını da siz alın!” deyə səslənir. Budurmu sülhə meyllilik? -O yanlış məlumatdır. Biz Sərkisyanın o çıxışını əldə etdik. Sərkisyanın sözləri təhrif olunub sonradan. Sərkisyan məcazi anlamda bir şeylər söyləyib. “Hürriyet” qəzeti də manşetə çıxarmışdı bu xəbəri. Azərbaycanda çox istifadə etdilər xəbər saytları. Amma əslində yanlış informasiya idi. Türkiyədə də çox etiraz doğurdu. “Azərbaycan hökuməti çox-çox məharətlə türk ictimaiyyətini ələ almağı bacardı” -Türkiyə Qarabağ münaqişəsinin harasında durur sizcə? Bir Türkiyə ermənisi olaraq Türkiyənin Qarabağ siyasəti sizi qane edirmi? -Türkiyə Ermənistanla yeni bir dövrə qədəm qoymuşdur əslində. Əlbəttə ki burada Abdullah Gülün də rolu danılmazdır. Çox təəssüf ki, Gül tərəfindən başladılan bu proses Ərdoğan tərəfindən sonlandırıldı. Ərdoğanın sükanı başqa yönə çevirməsinin bir neçə səbəbi var əslində. Bunlardan birincisi iqtisadi asılılıqdır. Xüsusən Azərbaycandan alınan qazla bağlı hər hansı bir narahatlıq Ərdoğana ciddi seçici itkisi yaşadardı. Bundan sonra Azərbaycanda çox ciddi işlərə imza atan xeyli sayda türk firmasi var. Ərdoğan onları da riskə atmaq istəmədi. Və ən mühümü Azərbaycanın Türkiyə xalqı üzərində çox böyük təsiri var. Xüsusən də milliyətçi kəsimdə. Azərbaycan hökuməti çox-çox məharətlə bundan, bu duyğu bağından istifadə edə bildi, türk ictimaiyyətini ələ almağı bacardı. Və əlbəttə ki, Ərdoğan da qardaş Azərbaycanı arxadan xəncərləyən lider olaraq tarixə keçmək istəmədi. Nəticədə böyük bir tarixi şans itirilmiş oldu. -Sizcə də bu böyük tarixi şansın ən asan yolu Ermənistanın işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarını boşaltması deyilmi? Ən azından danışıqlar ərəfəsində bir neçə rayonu boşalda bilərdi. Hətta Ermənistan Türkiyəyə qarşı olan iddialarından belə vaz keçməyib. -Bildiyim qədəri ilə Ermənistan işğal etdiyi rayonları Azərbaycana təzyiq vasitəsi olaraq istifadə edir. Eyni zamanda əgər rayonları boşaldarsa Qarabağa nəzarət etməsi çətinləşəcək. Onlar da özlərinə görə doğru olanı edirlər… Ermənistanın Türkiyəyə qarşı hər hansı bir iddiasının olduğunu düşünmürəm bunlar bir az şişirdilmiş seylərdir. -Bugünkü köşənizdə bir erməni olaraq Xocalı faciəsindən kədərləndiyinizi bildirmisiniz. Amma işlətdiyiniz bir cümlənin doğru olduğunu düşünmürəm. “Qarabağ müharibəsi ermənilər üçün bir vətən müadifəsi idi” deyə yazmısınız. Vətən müdafiəsi o vətən xarici qüvvələr tərəfindən işğal edildiyi zaman olur. Məsələn, Türkiyədə Çanaqqala müharibəsi kimi… Qarabağda baş verənlər isə sadəcə separatçılıq idi. - Əslində Qarabağ erməniləri Azərbaycan vətəndaşları idilər. -İndi də elədirlər. - Düşünürəm ki, Azərbaycan Qarabağ erməniləri ilə yaxşı davransaydı, onlara istədiklərini versəydi, məsələ bu qədər böyüməzdi. Yəqin ermənilər sıxışdırılıb ki, sonunda bir partlama olub. Hər zaman azərbaycanlılar tərəfindən idarə olunmaq onların üzərində psixoloji travmaya yol açıb. -Rober bəy, əgər sovet dövrünə nəzər salsanız görərsiniz ki, sovet dövründə Azərbaycana rəhbərlik edənlərin əksəriyyəti erməni olub. Ən yaxşı şərtlərdə yaşayıblar Azərbaycanda. -Bu haqda çox məlumatım yoxdur. Mənim fikrimcə, insanlar onlara qarşı eyni münasibəti sərgiləyən hüquqlarına hörmətlə yanaşılan bir hakimiyyətə qarşı baş qaldırmazlar. Qarabağ erməniləri bəzi haqlarının əllərindən alındlqları üçün ayaqlandılar. -Qarabağ ermənilər üçün nə deməkdir? Nədir belə Qarabağı vazkeçilməz edən? -Bilirsiniz Qarabağın ermənilər üçün xüsusi bir mənası var. Çünki tarix boyu erməni xalqı itirə-itirə gəlib. Hər zaman zülmə məruz qalıb. İndi də Qarabağı itirmək istəmirlər. Yəni bu məsələnin mənəvi yönü ermənilər üçün daha önəmlidir. Elə bunlara görə də məncə Qarabağın taleyini qarabağlılar müəyyən etməlidirlər. Burada yaşayan azərbaycanlılar da geri qayıtmalı və referendum keçirilməlidir. Bəlkə başqa da bir həll yolu ola bilər. Yetər ki sülh olsun. -Azərbaycana gəlmək istəyərdinizmi? -Əslində Azərbaycan bizə qarşı haqsızlıq edir. Mən bir Türkiyə ermənisiyəm, Türkiyə vətəndaşıyam, amma Azərbaycana girə bilmirəm. Bir neçə il qabaq bir Türkiyə ermənisi gömrükdən geri qaytarılmışdı. Bu, doğru deyil. Amma gəlmək istəyərəm. -Mən də sizin Azərbaycana gəlməyinizi arzu edirəm. Ən azından ona görə ki, oradakı inkişafı görməyinizi istəyirəm. İrəvana da getmisiniz daha öncə. İki şəhər və iki ölkə arasındakı fərqi çox tez hiss edəcəksiniz. -Bəlkə də ola bilər. Gəlib görmək lazımdır. -Xocalı soyqırımını anmaq üçün konfrans və yaxud mitinq təşkil edə bilərsinizmi? -Məqsədi sülh yaratmaq olan hər işdə varam. Amma Azərbaycan iqtidarı keçən il keçirilən mitinqlə coxsaylı insanı küçələrə çıxarmaqla Xocalı qətliamını anmadı, sadəcə Türkiyə hökümətinə mesaj verməyə çalışdı: Mən də varam, deyə. -O zaman belə çıxır ki, Hrant Dinkin dəfn mərasimində yürüyənlər də sadəcə mesaj vermək istəmişdilər. -Amma Hrant Dinki anmaq üçün yürüyənlərin hamısı erməni deyildi. -Xocalıyı anmaq üçün yürüyənlərin də hamısı azərbaycanlı deyildi. -Düzdür. Daha çox türk millətçiləri çıxmısdı yürüşə. Demək istəyirəm ki, burada məqsəd sadəcə Xocalı qurbanlarını anmaq olsa mən də qatılaram yürüşə. Məsələni siyasiləşdirmək o məsum qurbanların ruhuna da hörmətsizlikdir. Amma bu yürüşlərdə və anma mərasimlərində bütün ermənilərə həqarətlər edilir. -1915-ci il hadisələrinin anma mərasimlərində də bütün türklərə həqarət edilir. -Əgər olursa da, diaspor ermənilərinin tədbirlərində olur, o da hamısında deyil. Amma Ermənistanda olmur. Mən bir dəfə 24 apreldə oldum Ermənistanda. Soyqırım abidəsini də ziyarət etdim. Orada insanlar əllərində çicəklər abidəni ziyarət edirdilər və heç bir təhqirdən söhbət gedə bilməzdi. Bəhruz Həsənli |
Redaktor seçimi
Digər xəbərlər
Bu həftə ən çox oxunanlar
Комментарии
Отправить комментарий